#Краеведческие_страницы
23:12 19.01.2024 16+
Апатеев Авенир Арсентьевич – кырык мары прозаик, лирик, шотан тымдышы. Тене тӹдӹлӓн 85 и темшӓшлык ылын.
Авенир Арсеньевич 1939 ин 1 январьын Тьоминсолаэш тымдышывлӓн семняэш шачын. Ӓвӓжӹ – Клавдия Петровна, - колхозница, ӓтяжӹ – Арсений Иванович, 1935-40 ивлан Марьясола тӹнгалтӹш школышты тымдышы ылын, фронтышты фашиствлӓ доно кредалӹн, Родина верц вуйжым пиштен.
Авенир Апатеев пӓлӹмӓшӹм Марьясола, Йӹлйӓл, Изи Шӹндӹр школвлӓштӹ, Мары пединститут педфакышты поген.
Авенир Арсентьевич курымжы школышты пӓшӓлен, мары йӹлмӹм да туан литературым тымден. Шке предметшӹм пиш яжон пӓлен, пӓшӓжӹм яратен. Уроквлӓм мыштен дӓ шӱм вашт эртарен. Пӹтӓри, 1964 ин Пӹзӹкныр школышты тетявлӓ анзылны ӹшке яратымы предметшӹм тымдаш тӹнгӓлӹн, а вараракшы, 1973 ин Йӹлйӓл школыш ванжен, тӹштӹ тӹдӹ 19 и завуч пӓшӓм ӹштен. Авенир Арсентьевич цилӓ мыштымашыжым Йӹлйӓл школышты пӓшӓлӹмӹжӹ годым, тымдышы, писатель, общественник семӹнь анжыктен. Учениквлӓм иквареш сӓмӹрӹк сирӹзӹвлӓн кружокышкы цымырен дӓ творческий пӓшӓм виден.
1994 ин Йӹлйал школышты музей пачылтын, ти музейӹш Апатеев шукы шытырым пиштен. Тыменьшӹвлӓ доно книгӓвлӓм дӓ сакой экспонтвлӓм погенӹт. Кужы жеп тымдымы лошты Авенир Арсентьевич тетявлӓ палшымы доно кымлы утла альбомым йӓмдӹленӹт, кышакен Пӹзӹкныр сельсоветышты цилӓ соланок историжым погенӹт. Альбомышты шукы фотографим, фронтовиквлӓн биографиштӹм, сирмӓшвлӓм, документвлӓм ужаш лиэш. Кыды тидӹжӹм нимахань музейышты ат мо. Кого пӓшӓм видӹм гишӓн, 1999 ин музей республиканский статусан лин.
Авенир Апатеевӹн пӓшӓжӹм кӱкшӹн ӓкленӹт, тӹдӹлӓн «мары халык образованин заслуженный тымдышы» лӹмӹм пуэнӹт.
МарГу профессор Л.П. Васикова сага, кырык мары йӹлмӹлӓн государственный статус пумы верц пыт шалген, финно-угор йӹлмӹн проблемывлӓ доно совещанивлӓшты, симпозиумвлӓшты выступаен.
Мары халыкын анзыкылашы пуйырымашыжы верц пыток шытырланен. Мары овуцавлӓм перегӓш ӱжӹн, кырык мары халык мырывлӓм ӓклен дӓ ӹшкежӓт мыраш яратен.
Авенир Апатеевӹн сирӹмӹ лыдышвлӓэш «Со вазат ӓшеш», «Учителем» композитор Александр Яковлевич Соснов семӹм сирен, мырывлӓ шачыныт.
Авенир Арсентьевич студент ылмы годымок сирӓш тӹнгӓлӹн. Пытӓриш лыдыш институтышты «Смена» газетеш «Йыл тӹрӹштӹ» пецӓтлӓлт лӓктӹн.
Анзыклажы лыдышвлӓжӹм, шайыштмашвлӓжӹм да очерквлӓжӹм «Ленин корны», «Ленинский путь», «Марий коммуна» газетвлӓэш пецӓтленӹт. Мары книга издательствышты 1979 ин «Мычашдымы курым» пӹтӓриш сборникшӹм пецӓтлен лыктыныт.
1986 ин – «Колхоз ӹдӹр» шайыштмаш сборник лӓктеш.
Кырык мары литературым тӹдӹ писатель, поэт семӹнь виангден шалген, у гӹц у произведенивлам сирӓ. Авенир Апатеевын романвлӓжӹ «Поктат ивлӓ курымым», «Арвӓтӹвлӓ», повестьвлӓжӹ «Ватага лӹвӓлнӹ», «Ӓвӓсир» дӓ молат халык лош шӓрленӹт.
«Ӓвӓсир» - ти произведений историческиеш шотлаш ак ли, а художественно-лирический произведений ылеш, керек тӹштӹ руш кугижӓ Иван Грозный дӓ Акпарс князь гишӓн попалтеш. Первишӹ ӹлӹмӓш дон кӹзӹтшӹ жеп иктӧр анжыкталтеш.
«Живу и помню». Книгӓшкӹ туан кырык сир дӓ пӓлӹмӹ эдемвлӓ гишӓн очерквлӓм, статьявлӓм погымы.
Авенир Арсентьевич повестьвлӓм, шайыштмашвлӓм сирӹмӹжӹ годым сюжетвлажӹм ӹлӹмӓш гӹц нӓлӹн дӓ сӹлнештӓрен.Тидӹм «Ӓрвӓтӹвлӓ» лӹмӓн романыштыжы ужаш лиэш, кыштакен репрессии годшы жеп анжыкталтеш.
«Сказание о земле Акпарса» Ти книгӓштӹ тӹнг герой – пӓшӓм яратышы мары халык.
«Ватага лӹвӓлнӹ» повестьӹштӹ Йӹлйӓл лӹвӓлнӹ ылшы Ватаган природыжым мастарын рисуйымы, экологический проблемывлӓмӓт тӓрвӓтӹмӹ, халык мырывла гач геройвлӓ ӹшке шӱмӹштӹм ладнангдарат.
«Поктат ивлӓ курымым» - романышты пиш келгӹн мары халыкын историжӹм анжыктымы, паян халык йӹлмӹ доно сирӹмӹ, халык лоэш мондалтшы шамаквлӓм кычылтмы.
«Мыралты, кукуэм…» Пиш яжо роман. Кымылым луктӹшӹ. Кӹзӹтшӹ сӓмӹрӹк эдемвлӓ первиш ӹлӹмӓш гишӓн ак пӓлеп, романышты молнамшы ӹлӹмӓшӹм келгӹн анжыктымы.
Ти книгӓвлӓ дӓ вес книгӓвлӓ донат библиотекыштына пӓлӹмӹ лин кердӹдӓ. Краеведческий отделышты Апатеев Авенир Арсентьевич лӹмеш «Тымдышы, писатель, краевед» выстывкым йӓмдӹлӹмӹ.
